Full title: Internal Conflicts of Kachin Ethnicities: Identity Politics Among the Six Tribes of the Kachin Ethnic Group
by B Seng (In Burmese | In Kachin)
The identity controversies of the six Kachin tribes have remained an unsolvable issue for decades in Myanmar, and in Kachin State in particular. Yet, there has been no research published related to the identity conflicts within the Kachin community. As I am native to Kachin and comprehend the Kachin community better than other external individuals interested in it, I decided to conduct research on the internal conflicts dividing the six tribes of Kachin State. My research aimed to answer the following question: What are the main factors that cause divisions among the six Kachin tribes, and how can all six Kachin tribes be brought together to build peace?
After developing the theoretical background and setting up all my plans for data collection in early 2021, the military junta led by Min Aung Hlaing seized power. This has prevented the research plan from moving forward. The following is a summary of theoretical perspectives, desk research, personal experiences and reflections that I developed throughout the process. The piece argues that the Kachin tribes strive for social recognition and expression of their uniqueness. Despite the history of painful experiences related to their identity controversies, it appears that all of these tribes show their unifying force through their Kachin commonality under some special circumstances, such as standing up against military dictatorship. This suggests that the long-running Kachin identity conflicts could be managed and resolved by applying a proactive technique based on this commonality. Specifically, mediation could bring the tribes together on their path towards peace.
One Ethnicity, Six Tribes
The Kachin, an ethnic group living in the northern part of Myanmar, cumulatively represent 1.5% of the country’s 54,740,897 inhabitants. According to the Myanmar government, there are 12 tribes in the Kachin ethnicities; however, the National Association of Kachin Tradition and Culture states that there are only six major tribes, which are based on linguistic differences: Lisu, Rawang, Jinghpaw, Laovo, Lachid and Zaiwa (Szczepanski, 2019).
Throughout history, various settlers such as Tai people from the ancient Nanchao Kingdom, the Bamar, the Tartars and the Shan have occupied Kachin land since around 750 CE. Afterwards, around 1500-1600, proto-Kachin tribes came into the present Kachin land from Mongolia and China to search for warmer climates (Steddom, 2009). Since there is no written record of Kachin migration to upper Myanmar, according to Charles Wesley Steddom (2009), an oral storyteller called “Jaiwa” gave the most detailed account of this time. According to Jaiwa, eight grandsons descended from a Kachin ancestor called “Ning Gawn Wa” and his wife who was a female dragon (in some sources a female crocodile) in a Kachin mythological place named “Majoi Shingra Bum”, which the Kachin believe is located somewhere around modern-day Mongolia and eastern Tibetan plateau in China. The eight grandsons were the six tribes of Kachin and other neighboring tribes such as Chin, Lahu, Wa or Naga. Later, the Kachin ancestor and his wife migrated south.
The cultures of each tribe are interconnected: their kinship systems, languages, religions and cultural festivals are shared or similar. Indeed, the important structures of Kachin society—the family (htinggaw) and the clan (amyu) —are deep-rooted in all six tribes. One very important example of cultural commonness between the Kachin tribes is the Manau festival. The Kachin tribes had a long history of belief in animism, worshipping the spirits, the souls of ancestors and nature until the arrival of Western Christian missionaries in the year of 1890. Despite converting to Christianity, the Kachin continued to celebrate the festival of Manau, dancing in a large group with musical instruments such as gongs and drums (Steddom, 2009).
Though all six tribes have a common cultural identity spanning many years, they still have their own “tribal” identities, with different traditional clothing, histories, languages, ancestors, heroes and so on. Since the tribes maintain and value their distinct identities, they want these to be socially acknowledged— some to a lesser and some to a greater extent. This leads to comparison and segregation despite their shared Kachin identity.
Kachin or Jinghpaw? More Than a Language Controversy
According to Hanson (1913), it is impossible to determine where the term “Kachin” comes from; he only notes that American Christian missionary Dr. Eugenio Kincaid met tribes who identified as “Ka Khyens” in upper Myanmar in the year of 1837. Although there have been many different spellings of the term since Dr. Kincaid’s records, such as Ke Cheen and Kakhyen, the term was commonly used by foreigners to refer to the mountainous tribes of the Kachin land (Steddom, 2009). As a result, “Ka Khyen” or “Hka Khyen” is thought to be the first title for the tribes that later simply transformed into “Kachin” in writing (Hanson, 1913).
In 1948, when Burma (including the hill areas) gained its independence, the term “Kachin” was used to refer to all mountainous tribal people in the Kachin lands, and the language of Jinghpaw was identified as the Kachin ethnic language by the Burmese government. On 17 October 1955, the Burmese government started recording the tribes that live in the lands such as Jinghpaw, Azi (Zaiwa), Lashi (Lachid), Maru (Lhaovo), Lishaw (Lisu) and Nung (Nung-Rawang) as the Kachin groups (WHG News, 2020).
Among the tribes, Jinghpaw was the lingua franca when Western missionaries arrived in the Kachin land in 1890. The missionaries created a written form of Jinghpaw using the Roman alphabet and widely spread their message across the land. That is why the term “Jinghpaw” is sometimes used to refer to anyone from the modern-day Kachin State after independence. However, the Kachin tribes have been in disagreement regarding the use of the term “Jinghpaw”—instead of the term Kachin—to serve as a common name for the ethnic group.
For example, a language dispute happened in Myitkyina, Kachin State in January 2020 about the name of the celebration of Kachin State Day. In Jinghpaw language, the day has been called “Jinghpaw Mungdaw Nhtoi” (Jinghpaw State Day), but in 2020 there was a high level of disagreement about the usage of the word “Jinghpaw” in the name. By releasing statements and demonstrating, other Kachin tribes showed their displeasure with the use of the term, arguing in favor of a more inclusive name. A joint statement released by the Lisu, Rawang, Lhaovo, Lachid and Zaiwa Cultural Associations proposed that these respective tribes would not engage in the Kachin State Day event, if the event was celebrated under the title of Jinghpaw Mungdaw Nhtoi (Myitkyina News Journal, 2019). Due to this dispute, the event was first cancelled and then resumed—at a much smaller scale—at the last minute (Fishbein, 2020).
Moreover, the Lisu and Rawang tribes, who inhabit the area of Putao and the Sino-Kachin border in the north, respectively, have been the most vocal in contesting being a part of the Kachin ethnic group (Steddom, 2009). Some Lisu and Rawang people accept that they are identified as a subtribe of the Kachin, but some do not. In addition, the Lisu and Rawang are the tribes who most strongly oppose the Kachin Independence Army (KIA), which is an ethnic armed organization that fights against the Myanmar armed forces for independence. They accuse the KIA of torture, killings and brutal treatment of the two tribes, as they have not accepted that the KIA represents all six tribes (Fishbein, Jauman Naw, et al., 2021).
While controversies regarding the domination of Jinghpaw and disillusionment with the KIA are gradually escalating in the Kachin society, it is very challenging to build relationships among the tribes. Therefore, my research project aimed at exploring what tools could be used in order to solve the internal conflicts tearing the Kachin community apart.
Towards Reconciliation?
Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw, Kachin National Association of Culture, was founded by all six tribes’ Literature and Culture Associations, with the purpose of promoting reconciliation between the tribes since 2018. The association has been inviting knowledgeable tribe elders to share their histories with the young people from each tribe every Saturday. The association changed its name from Jinghpaw Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw to Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw because Jinghpaw Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw made tribes other than Jinghpaw feel excluded. This is a good start to being inclusive of all tribes’ identities while also representing them as a collective, so that all tribes will define themselves as Kachin first, before their tribal identity.
While my investigation of relevant tools to bring long-term and sustainable peace among Kachin tribes was cut short by the 1 February 2021 military coup, I was still able to observe some important developments in the Kachin society. For example, after taking part in protests against the junta, I found that youths from all Kachin tribes participated in the Spring Revolution on the streets of Yangon. In particular, I saw mostly Rawang youths participating in the Yangon protest together with the other Kachin tribes under the name of Kachin.
After five youths, activists and a journalist in Putao got arrested by the military during a protest on 22 February 2021 (Mizzima, 2021), Kachin youths in Yangon chanted things like “Release the five Kachin Rawang young people arrested in Putao”, “Release now, release now,” which added a sense of their belonging to the wider Kachin community. I also witnessed a young Rawang man in his traditional Rawang clothes and hat give a speech for these young people’s release on a stage and under the Kachin flag in Myaynigone park in Yangon. One thought that came to mind was, “Despite everything, we still have a somewhat unifying force when we are all facing the same fate”.
When the coup happened in the early morning of 1 February 2021, the KIA remained silent (Kumbun, 2021). After a while, the KIA released an announcement that they would protect the citizens living in Kachin State. Since March, the KIA has been openly fighting with the Tatmadaw all around Kachin State in areas such as Waingmaw, Bhamo, Phakant and Putao where the KIA is based, as well as Northern Shan State (The Irrawaddy, 2021). Not only many young Kachin people but also other ethnicities joined and continue to join the KIA to fight against the Tatmadaw for the so-called last battle (Fishbein, Nu Nu Lusan, et al., 2021). Rapidly, all Kachin tribes decided to protest against the coup and accept and support the KIA as their army representing the people to fight the Tatmadaw led by Min Aung Hlaing (Kachin Alliance, 2021).
At the same time, U Shwe Minn, the founder of Lisu Dulay political party, supported by the Union Solidarity and Development Party, continued to accuse the KIA of murder by recirculating and posting the Lisu protest against the KIA in 2017 which was led by the Dulay party. Moreover, according to the comments on Facebook posts of Shwe Minn and other political posts related to the KIA, the followers of Shwe Minn still disapprove of the KIA. Some Lisu people commented: “The KIA is heavily oppressing the Lisu”, and “Stop the injustice towards people who live their lives honestly” (Shwe Minn, 2021). Surprisingly, Hkyet Ning Nan, who is Jinghpaw and also related to Chief Minister of Kachin State Hkyet Aung, visited tribal regions like Putao and spread the military junta’s propaganda, saying, “The military has not seized power illegally, another fair election will happen again” (Kachinwaves, 2021). As a result, the Kachin community accused him of being a traitor to the Kachin people. Moreover, Rawang elder leaders appointed by the junta persuaded villagers to participate in militias in order to protect themselves and fight the KIA (Kachinwaves, 2021).
Moving Forward
The coup has devastated the people of Myanmar’s hope and future and killed many people; however, it has also made the Myanmar people unite with each other and rely on the ethnic armed groups for their liberation from the military regime. Bamar people have realized that the real enemy is the Tatmadaw. Therefore, in one of his speeches, Gen. Gunhtang Gam Shawng said that “Kachin, other ethnicities and Burma now share the same destiny. As we are now unified brothers for a goal, we will definitely annihilate the Tatmadaw led by dictator Min Aung Hlaing, so that it can never rise again” (KBC USA Kachin, 2021). While the coup is a tragedy for Myanmar people and democracy, it has also provided ethnicities and tribes with opportunities to create new solidarity.
If identity controversies among the Kachin tribes are not resolved promptly by tribal leaders, the peaceful society they are seeking will remain a distant reality. To aid the resolution process, Kachin people should conduct research on this topic; this way, the intense levels of conflict among the tribes could be further understood and potentially diffused. Specifically, individuals from tribes interested in research should collaborate in order to identify the perspectives and feelings of all tribes who have been experiencing conflict for many years. Diverse inputs and perspectives are crucial to finding the keys to reconciliation, and would help to find highly practical solutions for the identity controversies of the Kachin tribes. In combination with mediation—which is a form of negotiation assisted by a third party—all six tribes could be brought together to build peace.
References
Fishbein, E. (2020, January 14). Inside the controversy over the Kachin manau festival. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/inside-the-controversy-over-the-kachin-manau-festival/
Fishbein, E., Jauman Naw, Petaru Maran & Htoi San (2021, July 4). ‘Divide and rule in Kachin state. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/divide-and-rule-in-kachin-state/
Fishbein, E., Nu Nu Lusan & Jaw Tu Hkawng. (2021, April 3). ‘The last fight’: With growing support for federal army, Kachin prepares for war. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/the-last-fight-with-growing-support-for-federal-army-kachin-prepares-for-war/
Hanson, O. (1913). The Kachins: Their costumes and traditions. American Baptist Mission Press.
Kachin Alliance. (2021, April 8). ပူးပေါင်းသဘောထား ထုတ်ပြန်ချက်…ပြည်သူလူထုထံမှ မတရားအာဏာသိမ်း၍ [Joint Statement of Collaboration...Unjust coup d’état from the citizens]. [Status update with image]. Facebook. https://www.facebook.com/481817461843733/posts/6004599806232110/?d=n
Kachinwaves. (2021, Aug 23). အာဏာသိမ်းတာမဟုတ်ကြောင်း ဒီမိုကရေစီလမ်းကြောင်းနဲ့ သွေဖယ်လာသည့်အတွက် [Hkyet Hting Nan said it was not a coup d’état but a detour to democracy in Putao]. [Status update with images]. Facebook. https://www.facebook.com/504361519576965/posts/4623286027684473/?d=n
KBC USA Kachin. (2021, July 9). Du Daju Jum Gunhtang Gam Shawng (Dap Awn Daju, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap) Kaw Nna, 4 Lang Na. [Senior General Gunhtang Gam Shawng, Commander-in-chief, Kachin Independence Army]. [Video]. Facebook. https://fb.watch/7RRimmzwwP/
Kumbun, J. (2021, February 11). Why is the Kachin Independence Organization keeping silent on the Myanmar coup? The Diplomat. https://thediplomat.com/2021/02/why-is-the-kachin-independence-organization-keeping-silent-on-the-myanmar-coup/
Mizzima. (2021, February 23). ပူတာအို တွင် သတင်းသမားတစ်ဦးအပါအဝင် လူငါးဦး အဖမ်းခံရ”, ပူတာအိုမြို့တွင် သတင်းသမားတစ်ဦးအပါအဝင် [Five people including a journalist in Putao got arrested]. [Status update with images]. Facebook. https://www.facebook.com/216265185075061/posts/4119365578098316/?d=n
Myitkyina New Journal. (2019, Jan 11). ကချင်အမည်နာမကို ပြောင်းလဲခေါ်ဝေါ်နေခြင်းအား သဘောထားထုတ်ပြန်ချက်. [Statement on the renaming of Kachin]. [Status update with image]. Facebook. (https://m.facebook.com/myitkyinanewsjournal.mm/posts/752069138492676
Paffenholz, T. (2009). Understanding peacebuilding theory: management, resolution, and transformation. New routes, 14(2), 3−6.
Shwe Min. (2021, September 29). KIA လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့က လီဆူလူမျိုးအပေါ် အဓမ္မဖမ်းဆီး ငွေညှစ်ခြင်းကို [KIA armed force to immediately stop the brutal extortion of Lisu people]. [Status update]. Facebook. https://www.facebook.com/100009805297496/posts/1567223983614430/?d=n
Szczepanski, K. (2019, July 3). Who are the Kachin people? ThoughtCo. https://www.thoughtco.com/who-are-the-kachin-people-195178.
Steddom, C. W. (2009). Introduction to the choral music traditions of the Kachin people of northern Myanmar. www.doi.org/10.17077/ETD.4PASAU7M
The Irrawaddy. (2021, May 31). Myanmar Junta Forces and KIA in Fresh Fighting in Northern Myanmar. The Irrawaddy. https://www.irrawaddy.com/news/burma/myanmar-junta-forces-and-kia-in-fresh-fighting-in-northern-myanmar.html
WHG News. (2020, June 23). ၁၉၅၅တွင်ထုတ်ပြန်ထားသောကချင်လူမျိုးများ [Kachin people, published in 1955]. [Status update with image]. Facebook.https://www.facebook.com/790156161175124/posts/1351468425043892/
ကချင်တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုများ၏ အတွင်းရေးပဋိက္ခများ
ကချင်တိုင်းရင်းသားအုပ်စုဝင်မျိုးနွယ်စု (၆) စု ကြား ဝိသေသနိုင်ငံရေး
ဘီဆိုင်း (ကချင်ဘာသာစကားဖြင့် ဖတ်ရှုရန်)
မြန်မာနိုင်ငံတွင် အထူးသဖြင့် ကချင်ပြည်နယ်မှ ကချင်မျိုးနွယ်စု (၆) စု ၏ ဝိသေသရေးရာ အငြင်းပွားမှုများသည် ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာတိုင် ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်းမရှိသော ကိစ္စရပ်တစ်ခုအဖြစ် တည်ရှိနေဆဲ ဖြစ်ပါသည်။ သို့ရာတွင် ကချင်လူထုအသိုင်းအဝန်းအတွင်း ဖြစ်ပွားလျက်ရှိသော ဝိသေသရေးရာ ပဋိပက္ခများနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ထုတ်ပြန်ထားသည့် သုတေသနစာတမ်းမရှိသေးပေ။ စာရေးသူသည် ကချင်လူမျိုးတစ်ဦးဖြစ်သည့် အလျောက် ကချင်လူထုအသိုင်းအဝန်းအကြောင်းကို ပြင်ပရှိအခြားသူများထက် ကောင်းစွာ နားလည် သိရှိသည့် အားလျော်စွာ ကချင်ပြည်နယ်ရှိ လူမျိုးစု (၆) စု ကို သွေးကွဲစေသည့် အတွင်းရေးပဋိက္ခများနှင့် ပတ်သက်၍ သုတေသနတစ်ခု ပြုလုပ်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပါသည်။ စာရေးသူလေ့လာပြုစုထားသည့် ယခုသုတေသနသည် အောက်ဖော်ပြပါ မေးခွန်းအတွက် အဖြေကို ထုတ်ဖော်နိုင်ရန် ရည်ရွယ်ထားခြင်းဖြစ်ပါသည် - မည်သည့် အဓိက အကြောင်းအရင်းများကြောင့် ကချင်မျိုးနွယ်စု (၆) စု ကြား သွေးကွဲမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေသနည်း၊ နှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးတည်ဆောက်ရာတွင် ကချင်မျိုးနွယ်စု (၆) စု လုံး အတူတကွ ပူးပေါင်းပါဝင်လာစေရန် မည်ကဲ့သို့ လုပ်ဆောင်နိုင်သနည်း။
၂၀၂၁ အစောပိုင်းကာလတွင် စာရေးသူသည် နောက်ခံသီအိုရီအကြောင်းအရာများ ရေးသားပြုစုပြီး၍ အချက်အလက်များ ကောက်ယူရန် အစီအစဉ်များ ချမှတ်ပြီးသည့်အချိန်တွင် မင်းအောင်လှိုင်ဦးဆောင်သော စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းယူမှု ဖြစ်ပွားခဲ့ပါသည်။ ထိုဖြစ်ရပ်ကြောင့် ကနဦးချမှတ်ထားသည့် သုတေသနအစီအစဉ် အတိုင်း ရှေ့ဆက်လုပ်ဆောင်နိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ အောက်ဖော်ပြပါအကြောင်းအရာသည် သုတေသနလုပ်ငန်းစဉ် တစ်လျှောက်လုံးတွင် စာရေးသူ လေ့လာပြုစုထားသည့် သီအိုရီပိုင်းဆိုင်ရာယူဆချက်များ၊ ရှိပြီးသားဖြစ်သော အချက်အလက်များ၊ စာတမ်းများကို ရှာဖွေစုဆောင်း လေ့လာချက်များ၊ ကိုယ်ပိုင်အတွေ့အကြုံများနှင့် သုံးသပ်ချက်များကို အနှစ်ချုပ်တင်ပြထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဤသုတေသနတွင် ကချင်မျိုးနွယ်စုများ၏ လူမှုအဖွဲ့အစည်းမှ အသိအမှတ်ပြုရန်နှင့် ၎င်းတို့၏ တစ်မူထူးခြားချက်များကို ဖော်ပြနိုင်ရန် ကြိုးပမ်းမှုများ အကြောင်း လေ့လာဆွေးနွေးထားပါသည်။ ၎င်းတို့၏ ဝိသေသအငြင်းပွားမှုများနှင့်ပတ်သက်၍ စိတ်မချမ်းမြေ့ဖွယ်ရာ နောက်ခံသမိုင်းကြောင်းများ ရှိသော်ငြားလည်း ထိုမျိုးနွယ်စုအားလုံးသည် အချို့သော အထူးအခြေအနေများတွင်၊ ဥပမာအားဖြင့် စစ်အာဏာရှင်စနစ်ကို ဆန့်ကျင်တော်လှန်ရာ၌ ၎င်းတို့၏ ကချင်လူမျိုး တူညီမှုမှတဆင့် စည်းလုံးညီညွတ်မှုအင်အားကို ပြသခြင်းဖြစ်သည်။ ၎င်းကိုကြည့်ခြင်းအားဖြင့် ထိုတူညီမှုကိုအခြေခံကာ အခြေအနေကိုဖန်တီးယူသည့် နည်းလမ်းကို အသုံးပြုခြင်းဖြင့် ကာလရှည်ကြာ ဖြစ်ပေါ်နေသည့် ကချင်တို့၏ ဝိသေသပဋိပက္ခများအား ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်ကြောင်း ဖော်ပြနေပါသည်။ အထူးသဖြင့် ကြားဝင်ဖျန်ဖြေပေးခြင်းအားဖြင့် မျိုးနွယ်စုများကို ငြိမ်းချမ်းရေးလမ်းကြောင်းပေါ်တွင် အတူတက်လှမ်းနိုင်နိုင်စေရန် ဆောင်ကျဉ်းပေးနိုင်ပါသည်။
တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစု (၁) စု၊ မျိုးနွယ်စု (၆) စု
ကချင်တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းတွင် နေထိုင်သော တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုတစ်စု ဖြစ်ပြီး လူဦးရေအားဖြင့် နိုင်ငံလူဦးရေစုစုပေါင်း ၅၄, ၇၄၀, ၈၉၇ သန်း၏ ၁.၅ ရာခိုင်နှုန်းရှိပါသည်။ မြန်မာအစိုးရ၏ ထုတ်ပြန်ချက်အရ ကချင်တိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စု (၁၂) စု ရှိသော်လည်း ကချင်လူမျိုးရိုးရာနှင့်ယဉ်ကျေးမှုအသင်း ကမူ ဘာသာစကား ကွဲပြားမှုအပေါ်မူတည်ကာ လီဆူ၊ ရဝမ်၊ ဂျင်းဖေါ့၊ လော်ဝေါ်၊ လာချိဒ်နှင့် ဇိုင်ဝါး ဟူ၍ အဓိက မျိုးနွယ်စု (၆) စုသာရှိကြောင်း ဖော်ပြထားသည် (Szczepanski၊ ၂၀၁၉)။
သမိုင်းကြောင်းတစ်လျှောက်လုံးတွင် စီအီး ၇၅၀ ခန့်ကစ၍ ရှေးဟောင်း နန်ချောင်တိုင်းပြည်မှ တိုင်လူမျိုးများ၊ ဗမာလူမျိုး၊ တာတာလူမျိုးများနှင့် ရှမ်းလူမျိုးများသည် ကချင်ပြည်တွင် ဝင်ရောက် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ စီအီး ၁၅၀၀ - ၁၆၀၀ နောက်ပိုင်းတွင် မွန်ဂိုးလီးယားနှင့် တရုတ်မှ ရှေးဦးကချင်မျိုးနွယ်စုများသည် ပို၍နွေးသော ရာသီဥတုရှိသည့် နေရာဒေသကို ရှာဖွေရင်း ယခုကချင်ပြည်အတွင်းသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ကြသည် (Steddom၊ ၂၀၁၉)။ အထက်မြန်မာပြည်သို့ ကချင်တို့ ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ခြင်းနှင့် ပတ်သက်သော မှတ်တမ်းမှတ်ရာ မရှိသောကြောင့် Charles Wesley Steddom (၂၀၁၉) ၏ အဆိုအရ ကိုယ်နှုတ်အမူအရာဖြင့် ပုံပြင်ပြောပြသူတစ်ဦးဖြစ်သော “Jaiwa” ၏ ပြောဆိုချက်များမှတစ်ဆင့် ထိုအကြောင်းအရာနှင့် ဆက်စပ်၍ အသေးစိတ် သိရှိခဲ့ရသည်။ Jaiwa ၏ ပြောဆိုချက်အရ “Ning Gawn Wa” ဟု ခေါ်သာ ကချင်ဘိုးဘေးတစ်ဦးနှင့် နဂါးမ (အချို့သော အရင်းအမြစ်များတွင် မိကျောင်းမ) ဖြစ်သည့် သူ၏ဇနီးတို့သည် မျက်မှောက်ခေတ် မွန်ဂိုးလီးယားနှင့် တရုတ်နိုင်ငံ တိဗက်ကုန်းပြင်မြင့် အရှေ့ဘက် တစ်နေရာတွင် တည်ရှိသည်ဟု ကချင်တို့ ယုံကြည်ထားကြသည့် “မဂျွယ်ရှိန်ရာဘွမ်” (Majoi Shingra Bum) ဟု အမည်တွင်သော ကချင်ဒဏ္ဍာရီလာနေရာတစ်ခုတွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့မှ ဆင်းသက်သော မြေးယောကျာ်းလေး (၈) ဦး ရှိပါသည်။ ထိုမြေးယောကျာ်းလေး (၈) ဦးသည် ကချင်မျိုးနွယ်စု (၆) စု နှင့် ချင်း၊ လားဟူ၊ ဝ (သို့မဟုတ်) နာဂကဲ့သို့ အခြားသော အိမ်နီးချင်း တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုများ ဖြစ်ပါသည်။ နောင်အခါတွင် ထိုကချင်ဘိုးဘေးနှင့် သူ၏ဇနီးတို့သည် တောင်ဘက်သို့ ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။
တိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုတစ်ခုစီ၏ ယဉ်ကျေးမှုများသည် ဆက်နွှယ်နေပါသည် - ၎င်းတို့၏ သွေးသားတော်စပ်မှု တည်ဆောက်ပုံ စနစ်များ၊ ဘာသာစကားများ၊ ကိုးကွယ် ယုံကြည်မှုနှင့် ယဉ်ကျေးမှုပွဲတော်များ သည် တူညီပါသည် (သို့မဟုတ်) သဘော သဘာဝဆင်တူပါသည်။ အမှန်စင်စစ် ကချင်မျိုးနွယ်စု (၆) စုလုံး၏ အခြေချ နေထိုင်ရာ နယ်မြေဒေသတူညီပြီး ဘုံဓလေ့ထုံးတမ်းများနှင့် ဘဝနေထိုင်မှု ပုံစံများလည်း တူညီသောကြောင့် ကချင်လူ့အဖွဲ့အစည်း တည်ဆောက်ရာတွင် အရေးကြီး အစိတ်အပိုင်းများဖြစ်သည့် မိသားစု၊ ဆွေမျိုးစုနှင့် လူမျိုးစုတို့သည် မျိုးနွယ်စုအားလုံးထဲတွင် နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း အမြစ်တွယ်လျက်ရှိပါသည်။ မနောပွဲတော်သည် ကချင်မျိုးနွယ်စုတို့ကြား ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာအခြေခံတူညီမှုကို ပြသသည့် အလွန်အရေးပါသော ဥပမာတစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။ ၁၈၉၀ ခုနှစ်တွင် အနောက်တိုင်းမှ ခရစ်ယာန်သာသနာပြုအဖွဲ့များ ရောက်ရှိလာသည့် အချိန်ထိ ကချင်မျိုးနွယ်စုတို့သည် ရုပ်ဝတ္ထုကိုးကွယ်ခြင်း၊ နတ်များ၊ ဘိုးဘေးဘီဘင်တို့၏ ဝိညာဉ်နှင့် သဘာဝတရားတို့ကို ကိုးကွယ်ယုံကြည်ကြသည့် ရှည်လျားလှသော သမိုင်းကြောင်းရှိပါသည်။ ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ ပြောင်းလဲသက်ဝင်သော်ငြားလည်း ကချင်တို့သည် ရိုးရာမောင်းနှင့်ဗုံများကဲ့သို့ ဂီတတူရိယာများကို အသုံးပြုကာ လူအုပ်ကြီးဖြင့် ကခုန်၍ မနောပွဲတော်ကို ဆက်လက်ကျင်းပခဲ့ကြသည် (Steddom၊ ၂၀၁၉)။
မျိုးနွယ်စု (၆) ခုလုံးတွင် နှစ်ပေါင်းများစွာတိုင် လွှမ်းခြုံထားသော ဘုံယဉ်ကျေးမှုဝိသေသတစ်ခု ရှိသော်လည်း ၎င်းတို့တွင် မတူညီသော ရိုးရာအဝတ်အစား၊ သမိုင်းကြောင်းများ၊ ဘာသာစကားများ၊ ဘိုးဘွားဘီဘင်များ၊ သူရဲကောင်းများ၊ အစရှိသဖြင့် ၎င်းတို့ကိုယ်ပိုင် “မျိုးနွယ်စုအလိုက်” ဝိသေသများ ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ မျိုးနွယ်စုအသီးသီးသည် ၎င်းတို့၏ တစ်မူထူးခြားသောဝိသေသများကို တန်ဖိုးထား၍ ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက်ထားသောကြောင့် အချို့က အနည်းငယ်လျော့ပြီး အချို့က ပိုမိုသာလွန်၍ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွင် အသိအမှတ်ပြုပေးစေလိုကြပါသည်။ ထိုအရာကြောင့် ၎င်းတို့သည် တူညီသောကချင်ဝိသေသရှိသော်လည်း အချင်းချင်း နှိုင်းယှဉ်၍ ခွဲခြားမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေပါသည်။
ကချင် (သို့မဟုတ်) ဂျင်းဖေါ့ - ဘာသာစကားအငြင်းပွားမှုထက်ပိုခြင်း
Hanson (၁၉၁၃) အဆိုအရ “Kachin” ဟူသော ဝေါဟာရ ဖြစ်ပေါ်လာသည့်နေရာကို မသိရှိနိုင်ပေ။ ၁၈၃၇ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်လူမျိုး ခရစ်ယာန်သာသနာပြုဖြစ်သူ ဒေါက်တာ ကင်းကိတ် (Dr. Eugenio Kincaid) သည် “Ka Khyens” ဟု သတ်မှတ်သည့် မျိုးနွယ်စုများနှင့် အထက်မြန်မာပြည်တွင် တွေ့ဆုံခဲ့ကြောင်းကိုသာ မှတ်တမ်းတင်ထားပါသည်။ ဒေါက်တာ ကင်းကိတ်၏ မှတ်တမ်းများအရ ထိုဝေါဟာရနှင့်ပတ်သက်၍ “Ke Cheen, နှင့် Kakhyen” ကဲ့သို့ မတူညီသော စာလုံးပေါင်းများစွာရှိထားသော်လည်း နိုင်ငံခြားသားများသည် ကချင်ပြည် တောင်တန်းဒေသရှိ မျိုးနွယ်စုများကို ရည်ညွှန်းရာတွင် အများအားဖြင့် ထိုဝေါဟာရကိုသာ အသုံးပြုခဲ့ကြသည် (Steddom၊ ၂၀၀၉)။ အကျိုးရလဒ်အနေဖြင့် “Ka Khyen” သို့မဟုတ် “Hka Khyen” သည် မျိုးနွယ်စုများ၏ ပထမဆုံး အမည်နာမ ဖြစ်နိုင်ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် “Kachin” အဖြစ် ပြောင်းလဲရေးသားလာခဲ့သည်ဟု ထင်မြင်ယူဆရပါသည် (Hanson၊ ၁၉၁၃)။
၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် ဗမာတို့ (တောင်တန်းဒေသများရှိ လူမျိုးနွယ်စုတို့ အပါအဝင်) လွတ်လပ်ရေး ရရှိသည့်အချိန်၌ ဗမာအစိုးရသည် ကချင်ပြည်အနှံ့ရှိ တောင်တန်းဒေသမျိုးနွယ်စုအားလုံးကို ကိုယ်စားပြုရန်အတွက် “ကချင်” ဟူသော အမည်ကို အသုံးပြုခဲ့ပြီး ဂျင်းဖေါ့ဘာသာစကားကို ကချင်တိုင်းရင်းသား ဘာသာစကားအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၅၅ ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလ ၁၇ ရက်တွင် ဗမာအစိုးရသည် ဒေသတွင်းနေထိုင်သော ဂျင်းဖေါ့၊ အဇီး (ဇိုင်ဝါး)၊ လရှီ (လာချိဒ်)၊ မရူ (လော်ဝေါ်)၊ လီရှော (လီဆူ) နှင့် နုံ (နုံ-ရဝမ်) ကဲ့သို့ မျိုးနွယ်စုများကို ကချင်လူမျိုးဟုအမည်ခံ၍ စတင်မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည် (WHG သတင်း၊ ၂၀၂၀)။
၁၈၉၀ ခုနှစ်တွင် အနောက်တိုင်းသာသနာပြုအဖွဲ့များ ကချင်ပြည်သို့ ရောက်ရှိလာသောအခါ ထိုမျိုးနွယ်စုများ အကြားတွင် ဂျင်းဖေါ့သည် အများသုံး ဘာသာစကား ဖြစ်ခဲ့သည်။ သာသနာပြုအဖွဲ့များက ရောမအက္ခရာကို အသုံးပြု၍ ဂျင်းဖေါ့စာကို တီထွင်ဖန်တီးခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့၏ သာသနာသတင်းစကားကို ကချင်ပြည်အနှံ့ ကျယ်ပြန့်စွာ ဖြန့်ဝေခဲ့ပါသည်။ ထိုအကြောင်းကြောင့် မျက်မှောက်ခေတ် ကချင်ပြည်နယ်မှ မည်သူကိုမဆို ရည်ညွှန်းရာတွင်“ဂျင်းဖေါ့” ဟူသော ဝေါဟာရကို ရံဖန်ရံခါ အသုံးပြုလေ့ရှိသည်။ သို့ရာတွင် ကချင်မျိုးနွယ်စုတို့သည် တိုင်းရင်းသားအုပ်စုတစ်ခု၏ ဘုံအမည်အဖြစ် ကချင်ဟူသော ဝေါဟာရအစား “ဂျင်းဖေါ့” ဟူသော ဝေါဟာရကို အသုံးပြုခြင်းနှင့် စပ်လျဉ်း၍ သဘောမတူညီမှုများ ရှိကြပါသည်။
ဥပမာအားဖြင့် ၂၀၂၀ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလတွင် ကချင်ပြည်နယ်၊ မြစ်ကြီးနားမြို့၌ ကချင်ပြည်နယ်နေ့ ကျင်းပရာတွင် ပွဲတော်အမည်ရေးသားခြင်းနှင့်ဆက်စပ်ကာ ဘာသာစကားအငြင်းပွားမှုတစ်ခု ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဂျင်းဖေါ့ဘာသာစကားအားဖြင့် ထိုနေ့ကို “Jinghpaw Mungdaw Nhtoi” (ဂျင်းဖေါ့ ပြည်နယ်နေ့) ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့ကြသည်၊ သို့သော် ၂၀၂၀ ခုနှစ်တွင် ပွဲတော်အမည်နေရာတွင် “ဂျင်းဖေါ့” ဟူသော ဝေါဟာရကို အသုံးပြုခြင်းနှင့်ပတ်သက်၍ သဘောမတူညီမှုများ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ကြေညာချက်များ ထုတ်ပြန်ခြင်းနှင့် ဆန္ဒပြခြင်းဖြင့် အခြားသော ကချင်မျိုးနွယ်စုများကလည်း ပို၍အားလုံးပါဝင်သောအမည်တစ်ခုကို အသုံးပြုရန် ထောက်ခံကာ ထိုအသုံးအနှုန်းနှင့်ပတ်သက်၍ မကျေမနပ်ဖြစ်ကြောင်း ပြသခဲ့ပါသည်။ “Jinghpaw Mungdaw Nhtoi” အမည်ဖြင့် ကချင်ပြည်နယ်နေ့ကို ကျင်းပပါက ထိုပွဲတော်တွင် ပါဝင်ဆင်နွှဲမည်မဟုတ်ကြောင်းကို လီဆူ၊ ရဝမ်၊ လော်ဝေါ်၊ လာချိဒ်နှင့် ဇိုင်ဝါး စာပေနှင့် ယဉ်ကျေးမှုအသင်းများက ပူးတွဲကြေညာချက်တစ်စောင် ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါသည် (မြစ်ကြီးနားသတင်းဂျာနယ်၊ ၂၀၁၉)။ ထိုပွဲတော်ကိုလည်း အစောပိုင်းတွင် ဖျက်သိမ်းခဲ့ကြပြီး နောက် အကျဉ်းရုံး ပြန်လည်ဆင်နွဲခဲ့ကြသည် (Fishbein၊ ၂၀၂၀)။
ထို့ပြင် ပူတာအိုဒေသနှင့် မြောက်ပိုင်းရှိ တရုတ်-ကချင်နယ်စပ်တွင် အခြေချနေထိုင်သော လီဆူနှင့်ရဝမ် မျိုးနွယ်စု အသီးသီးသည်လည်း ကချင်တိုင်းရင်းသားအုပ်စု၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်းအပေါ် ခိုင်ခိုင်မာမာ ခုခံပြောဆိုလျက်ရှိသည် (Steddom၊ ၂၀၀၉)။ အချို့သော လီဆူနှင့် ရဝမ်လူမျိုးတို့က ၎င်းတို့ကို ကချင်မျိုးနွယ်စုဝင်အဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်းကို လက်ခံသော်လည်း အချို့ကမူ လက်မခံပေ။ ထို့ပြင် လီဆူနှင့် ရဝမ်တို့သည် လွတ်လပ်ရေးအတွက် မြန်မာလက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များကို တိုက်ခိုက်နေသည့် ကချင်လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော် (KIA) ကို အဆန့်ကျင်ဆုံးဖြစ်သော မျိုးနွယ်စုများဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့အနေဖြင့် KIA သည် မျိုးနွယ်စု (၆) စုလုံးကို ကိုယ်စားပြုသည်ဟု လက်မခံနိုင်သောကြောင့် ၎င်းတို့မျိုးနွယ်စု (၂) စုအပေါ် ညှင်းပန်းနှိပ်စက်မှု၊ သတ်ဖြတ်မှုများနှင့် လူမဆန်သောပြုမူဆက်ဆံခြင်းတို့အတွက် KIA ကို စွပ်စွဲထားပါသည်(Fishbein၊ Jauman Naw, et al.၊ ၂၀၂၁)။
ကချင်လူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် ဂျင်းဖေါ့ ကြီးစိုးမှုနှင့် KIA အပေါ်အမှန်အတိုင်းမြင်သိလာခြင်းတို့နှင့်စပ်လျဉ်း၍ အငြင်းပွားမှုများ တဖြည်းဖြည်း အရှိန်မြှင့်တက်လာနေစဉ်တွင် မျိုးနွယ်စုတို့ကြား ဆက်ဆံရေးတည်ဆောက်ရန် အလွန်ခက်ခဲနေဆဲဖြစ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် စာရေးသူ၏ သုတေသနစီမံကိန်းသည် ကချင်လူထုအသိုင်းအဝိုင်းကို အစိတ်စိတ်အမြွှာမြွှာ တကွဲတပြား ဖြစ်စေသည့် လူမျိုးစုအတွင်းရေးပဋိက္ခများကို ဖြေရှင်းနိုင်ရန်အလို့ငှာ အသုံးပြုနိုင်မည့် နည်းလမ်းများကို ရှာဖွေဖော်ထုတ်ရန် ရည်ရွယ်ထားပါသည်။
ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးဆီသို့
မျိုးနွယ်စုများကြား ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးကို အထောက်အကူပြုရန် ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် မျိုးနွယ်စု (၆) စု ၏ စာပေနှင့်ယဉ်ကျေးမှုအသင်းများက မြန်မာနိုင်ငံကချင်လူမျိုး ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုအသင်း (Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw) ကို ၂၀၁၈ ခုနှစ်ကစ၍ တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ အသင်းသည် ဗဟုသုတနှံ့စပ်သော မျိုးနွယ်စုခေါင်းဆောင်များကို ဖိတ်ခေါ်၍ မျိုးနွယ်စုတစ်ခုစီ၏ သမိုင်းကြောင်းများကို လူငယ်များအတွက် စနေနေ့တိုင်း မျှဝေပေးလျက်ရှိပါသည်။ အသင်းသည် ၎င်း၏အမည်ကို Jinghpaw Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw မှ Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw သို့ ပြောင်းလဲပြင်ဆင်ခဲ့သည်၊ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် Jinghpaw Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw ဟု အမည်တပ်ခြင်းသည် ဂျင်းဖေါ့ မဟုတ်သော မျိုးနွယ်စုများကို ချန်လှပ်ထားသကဲ့သို့ ဖြစ်စေပါသည်။ ထိုသို့အမည်ပြောင်းလဲခြင်းသည် မျိုးနွယ်စုအားလုံး၏ ဝိသေသများပါဝင်လာစေရန်သာမက ၎င်းတို့ကို တစ်စုတည်းအဖြစ် ကိုယ်စားပြုနိုင်ရန် ပထမခြေလှမ်းတစ်ရပ်ဖြစ်ပါသည်၊ သို့မှသာ မျိုးနွယ်စုအားလုံးသည် ၎င်းတို့၏ မျိုးနွယ်စုဝိသေသကို မသတ်မှတ်မီ ၎င်းတို့ကိုယ်၎င်းတို့ ကချင်လူမျိုးအဖြစ် ဦးစွာသတ်မှတ်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။
၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့၊ စစ်တပ်အာဏာသိမ်းယူမှုကြောင့် စာရေးသူ၏ သုတေသနရည်ရွယ်ချက် ဖြစ်သော ကချင်မျိုးနွယ်စုများကြား ရေရှည်တည်တံ့ခိုင်မြဲသော ငြိမ်းချမ်းရေး ဖော်ဆောင်ရန် လိုအပ်သည့် သက်ဆိုင်ရာ နည်းလမ်းများကို လေ့လာထုတ်ဖော်ခြင်း အစီအစဉ်ကို ဖျက်သိမ်းလိုက်ရသော်လည်း ကချင်လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်းရှိ အရေးပါသော ပြောင်းလဲတိုးတက်မှု အချို့ကို လေ့လာနိုင်ခဲ့ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် စာရေးသူသည် အာဏာသိမ်းစစ်တပ်ကို ဆန့်ကျင်သည့် ဆန္ဒပြပွဲများတွင် ပါဝင်ခဲ့ပြီးနောက် ရန်ကုန်မြို့ လမ်းမများပေါ်မှ နွေဦးတော်လှန်ရေးတွင် ကချင်မျိုးနွယ်စု အားလုံးက လူငယ်များ ပါဝင်ခဲ့ကြသည်ကို တွေ့ရှိခဲ့ရသည်။ အထူးသဖြင့် ရဝမ်လူငယ်အများစုသည် ကချင်ခေါင်းစဉ်အောက်၌ အခြားသော ကချင်မျိုးနွယ်စုများနှင့်အတူ ရန်ကုန်မြို့ဆန္ဒပြပွဲများတွင် ပါဝင်ဆန့်ကျင်ခဲ့ကြောင်း မြင်တွေ့ခဲ့ပါသည်။
၂၀၂၁ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၂ရက်နေ့တွင် တက်ကြွလှုပ်ရှားသူ လူငယ်လေးဦးနှင့် သတင်းသမား တစ်ဦးကို ပူတာအိုမြို့တွင် စစ်တပ်က ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီးနောက် (မဇ္ဈိမ၊ ၂၀၂၁)၊ ကချင်လူထုတစ်ရပ်လုံးနှင့် သက်ဆိုင်သည်ဟု ခံယူချက်ဖြင့် ရန်ကုန်မြို့က ကချင်လူငယ်များသည် “ပူတာအိုတွင် ဖမ်းဆီးခံထားရသော ကချင်ရဝမ်လူငယ် ငါးဦးကို ချက်ချင်းလွှတ်”၊ “ချက်ချင်းလွှတ်၊ ချက်ချင်းလွှတ်” ဟူ၍ သံပြိုင် ကြွေးကြော်ခဲ့ကြသည်။ ရန်ကုန်မြို့၊ မြေနီကုန်းပန်းခြံတွင် ကချင်အလံအောက်၌ ရဝမ်အမျိုးသားတစ်ဦးသည် ရဝမ်ရိုးရာဝတ်စုံနှင့် ဦးထုပ်ကို ဝတ်ဆင်၍ ထိုလူငယ်များကို လွှတ်ပေးရေးအတွက် စင်မြင့်ပေါ်တွင် ဟောပြောနေသည်ကို စာရေးသူ ကိုယ်တိုင်လည်း မျက်မြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။ စိတ်ထဲတွင်တွေးမိသည့်အရာတစ်ခုမှာ “အခြေအနေအရပ်ရပ် ဖြစ်ပျက်ခဲ့သော်လည်း တူညီသောကံကြမ္မာနှင့် ရင်ဆိုင်ရချိန်တွင် အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ စည်းလုံးမှုကို ဖြစ်စေသည့် တွန်းအားရှိသေးကြောင်း” နားလည်သဘောပေါက်ခဲ့သည်။
၂၀၂၁ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့ မနက်အစောပိုင်း၌ အာဏာသိမ်းမှုဖြစ်ပွားချိန်တွင် KIA သည် နှုတ်ဆိတ်နေခဲ့သည် (Kumbun၊ ၂၀၂၁)။ ကာလအတန်ကြာပြီးနောက် KIA က ကချင်ပြည်နယ်တွင် နေထိုင်လျက်ရှိသော ပြည်သူများကို ကာကွယ်ပေးသွားမည်ဖြစ်ကြောင်း ကြေညာချက်တစ်စောင် ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ မတ်လကစ၍ KIA သည် ကချင်ပြည်နယ်ရှိ KIA အခြေစိုက်စခန်းများတည်ရှိရာ ဝိုင်းမော်၊ ဗန်းမော်၊ ဖားကန့်နှင့် ပူတာအိုဒေသများနှင့် ရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းတွင်လည်း တပ်မတော်ကို လူသိရှင်ကြား တိုက်ခိုက်ချေမှုန်းလျက်ရှိသည် (ဧရာဝတီ၊ ၂၀၂၁)။ နောက်ဆုံးတိုက်ပွဲဟုသမုတ်သော တော်လှန်ရေးအတွက် တပ်မတော်ကို တိုက်ခိုက်ရန် ကချင်လူငယ်များ သာမက အခြားသောတိုင်းရင်းသားများလည်း ပူးပေါင်းပါဝင်၍ KIA သို့ ဆက်လက် ဝင်ရောက်ကာ တိုက်ခိုက်လျက်ရှိသည် (Fishbein၊ Nu Nu Lusan၊ et al.၊ ၂၀၂၁)။ အလျင်အမြန်ပင်၊ ကချင်မျိုးနွယ်စုအားလုံးကလည်း အာဏာသိမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြ၍ ပြည်သူများကိုကိုယ်စားပြု၍ မင်းအောင်လှိုင်ဦးဆောင်သည့် တပ်မတော်ကို တိုက်ခိုက်ရန် KIA ကို ၎င်းတို့၏ တပ်မတော်အဖြစ် လက်ခံကာ ဝိုင်းဝန်းထောက်ခံအားပေးရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည် (ကချင်မဟာမိတ်အဖွဲ့၊ ၂၀၂၁)။
တစ်ချိန်တည်းမှာပင် ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီက ထောက်ပံ့ပေးနေသည့် လီဆူ ဒူးလေး နိုင်ငံရေးပါတီကို တည်ထောင်သူ ဦးရွှေမင်းက KIA ကို ဆန့်ကျင်သည့်စာများ ပြန်လည်ဖြန့်ဝေ၍ လီဆူဆန္ဒပြပွဲများကို ပြုလုပ်ကာ၂၀၁၇ ခုနှစ် တွင် ဒူးလေးပါတီက ဦးဆောင်ခဲ့သည် လူသတ်မှုဖြင့် KIA ကို ဆက်လက် စွပ်စွဲခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ရွှေမင်း၏ Facebook တွင် တင်သည့်စာများနှင့် KIA နှင့်ပတ်သက်သည့် အခြားသောနိုင်ငံရေးစာများ အောက်မှာ ရေးသားထားသော မှတ်ချက်များအရ ရွှေမင်းနောက်လိုက်များသည် KIA ကို အပြစ်တင်ရှုတ်ချဆဲဖြစ်သည်။ အချို့သော လီဆူတို့က “KIA က လီဆူလူမျိုးတွေအပေါ် ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဖိနှိပ်နေတယ်၊” နှင့် “ဘဝကို ရိုးသားစွာ လုပ်ကိုင်စားသောက်နေတဲ့ ပြည်သူတွေအပေါ် ကျူးလွန်နေတဲ့ မတရားမှုတွေကို ရပ်ပါ” ဟု မှတ်ချက်ရေးသားခဲ့သည် (ရွှေမင်း၊ ၂၀၂၁)။ အံ့ဩစရာကောင်းသည်မှာ ဂျင်းဖေါ့မျိုးနွယ်စုဝင်တစ်ဦးဖြစ်ပြီး ကချင်ပြည်နယ်ဝန်ကြီးချုပ် ခက်အောင်နှင့်လည်း ဆွေမျိုးတော်သော ခက်ထိန်နန် သည် ပူတာအိုကဲ့သို့ မျိုးနွယ်စုတို့ရှိရာ ဒေသများသို့ သွားရောက်လည်ပတ်ကာ “စစ်တပ်က ဥပဒေနှင့်အညီ အာဏာသိမ်းခြင်းဖြစ်ကြောင်း၊ နောက်ထပ် တရားမျှတသော ရွေးကောက်ပွဲကို ပြန်လည်ပြုလုပ်ပေးမည် ဖြစ်ကြောင်း” ပြောကြားကာ စစ်တပ်၏ ဝါဒဖြန့်ခဲ့သည် (Kachinwaves၊ ၂၀၂၁)။ ရလဒ်အနေဖြင့် ကချင်လူထုအသိုင်းအဝိုင်းက ၎င်းအား ကချင်လူမျိုးကို သစ္စာဖောက်သောသူအဖြစ် ပြစ်တင်စွပ်စွဲခဲ့ကြသည်။ ထို့ပြင် စစ်တပ်ကခန့်အပ်ထားသော ရဝမ်ရပ်မိရပ်ဖခေါင်းဆောင်များကလည်း ရွာသားများကို ၎င်းတို့ကိုယ်ကို ကာကွယ်နိုင်ရန်နှင့် KIA ကို တိုက်ခိုက်ရန်အတွက် ပြည်သူ့စစ်တပ်ထဲဝင်ရန် စည်းရုံးသိမ်းသွင်းခဲ့သည် (Kachinwaves၊ ၂၀၂၁)။
ရှေ့ဆက်လုပ်ငန်းစဉ်
အာဏာသိမ်းယူမှုသည် မြန်မာပြည်သူများ၏ မျှော်လင့်ချက်နှင့် အနာဂတ်ကို ဖွတ်ဖွတ် ညက်ညက်ဖြစ်အောင် ဖျက်ဆီး၍ လူပေါင်းများစွာကို သေကြေစေခဲ့ပါသည်၊ သို့သော်လည်း ၎င်းသည် မြန်မာပြည်သူများကို အချင်းချင်း စည်းလုံးစေပြီး စစ်အစိုးရလက်အောက်မှ လွတ်မြောက်ရေးအတွက် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များကို ယုံကြည်အားထားလာစေသည်။ ဗမာလူမျိုးတို့ကလည်း ရန်သူအစစ်အမှန်သည် တပ်မတော်ဖြစ်ကြောင်း သိမြင်လက်ခံလာကြသည်။ ထို့ကြောင့် ဗိုလ်ချုပ်ဂွမ်ထန်ဂမ်ရှောင်၏ မိန့်ခွန်းတစ်ခုတွင် “အခုအချိန်မှာ ကချင်၊ အခြား တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများနှင့် ဗမာတို့သည် ဘဝကံကြမ္မာတူသူတွေ ဖြစ်တယ်၊ အခု ကျွန်တော်တို့က ပန်းတိုင် တစ်ခုအတွက် ပေါင်းစည်းကြတဲ့ ညီအစ်ကိုတွေဖြစ်တာကြောင့် အာဏာရှင်မင်းအောင်လှိုင် ဦးဆောင်တဲ့ တပ်မတော်ကို ဘယ်တော့မှ ပြန်လည်မနိုးထလာနိုင်အောင် လုံးဝ အမြစ်ဖြတ်ချေမှုန်းသုတ်သင်မှာဖြစ်တယ်” (KBC USA Kachin၊ ၂၀၂၁)။ အာဏာသိမ်းမှုသည် မြန်မာပြည်သူလူထုနှင့် ဒီမိုကရေစီအတွက် ကံမကောင်း အကြောင်းမလှသည့် အဖြစ်ဆိုးတစ်ခု ဖြစ်သော်လည်း ၎င်းသည် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုများနှင့် မျိုးနွယ်စုများ အတွက် စည်းလုံးညီညွတ်မှုအသစ်တစ်ရပ် ဖန်တီးနိုင်သည့် အခွင့်အလမ်းများလည်း ပေးအပ်ခဲ့ပါသည်။
ကချင်မျိုးနွယ်စုများကြား ဝိသေသအငြင်းပွားမှုများကို မျိုးနွယ်စုခေါင်းဆောင်များက ချက်ချင်း ဖြေရှင်းမပေးပါက လက်တွေ့တွင် ၎င်းတို့ ရှာဖွေနေသည့် ငြိမ်းချမ်းသောလူ့အဖွဲ့အစည်းနှင့် အလှမ်းဝေးကွာနေဆဲ ဖြစ်နေမည် ဖြစ်သည်။ အငြင်းပွားမှုများပြေလည်အောင် ဖြေရှင်းရေး လုပ်ငန်းစဉ်ကို အထောက်အကူဖြစ်စေရန် ကချင်လူမျိုးများသည် ဤအကြောင်းအရာနှင့်သက်ဆိုင်သော သုတေသန ပြုလုပ်သင့်ပါသည်၊ သို့မှသာ မျိုးနွယ်စုများကြား ပဋိပက္ခအရှိန် ပြင်းထန်နေမှုများကို ပို၍ နားလည်လာနိုင်ပြီး အားလျော့ပျက်ပြယ်စေမည့် အလားအလာ ရှိနိုင်ပါသည်။ အထူးသဖြင့် ပဋိပက္ခကို နှစ်ပေါင်းများစွာ ရင်ဆိုင်ဖြတ်သန်းခဲ့ရသော မျိုးနွယ်စုအားလုံး၏ ရှုထောင့်အမြင်များနှင့် ခံစားချက်များကို ဖော်ထုတ်သိရှိနိုင်ရန်အလို့ငှာ ယခုသုတေသနတွင် စိတ်ပါဝင်စားသော မျိုးနွယ်စုဝင် တို့ကလည်း ပူးပေါင်းပါဝင် ဆောင်ရွက်သင့်ပါသည်။ ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးအတွက် အဓိကအချက်များကို ရှာဖွေရာတွင် အမျိုးမျိုး ကွဲပြားခြားနားသော အချက်အလက်များနှင့် ရှုထောင့်အမြင်များသည် အရေးပါလှသည်။ ပြင်ပအဖွဲ့အစည်း တစ်ခု၏ အကူအညီဖြင့် ပြေလည်အောင် စေ့စပ်ညှိနှိုင်းသည့်ပုံစံတစ်မျိုးဖြစ်သော ကြားဝင်ဖျန်ဖြေပေးမှုနှင့် ပေါင်းစပ်လိုက်ပါက မျိုးနွယ်စု (၆) စုလုံး ပြန်လည်သင့်မြတ်၍ အတူတကွ ငြိမ်းချမ်းရေးတည်ဆောက်နိုင်ရန် လုပ်ဆောင်နိုင်မည် ဖြစ်ပါသည်။
ကျမ်းညွှန်း
Fishbein, E. (2020, January 14). Inside the controversy over the Kachin manau festival. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/inside-the-controversy-over-the-kachin-manau-festival/
Fishbein, E., Jauman Naw, Petaru Maran & Htoi San (2021, July 4). ‘Divide and rule in Kachin state. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/divide-and-rule-in-kachin-state/
Fishbein, E., Nu Nu Lusan & Jaw Tu Hkawng. (2021, April 3). ‘The last fight’: With growing support for federal army, Kachin prepares for war. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/the-last-fight-with-growing-support-for-federal-army-kachin-prepares-for-war/
Hanson, O. (1913). The Kachins: Their costumes and traditions. American Baptist Mission Press.
Kachin Alliance. (2021, April 8). ပူးပေါင်းသဘောထား ထုတ်ပြန်ချက်…ပြည်သူလူထုထံမှ မတရားအာဏာသိမ်း၍ [Joint Statement of Collaboration...Unjust coup d’état from the citizens]. [Status update with image]. Facebook. https://www.facebook.com/481817461843733/posts/6004599806232110/?d=n
Kachinwaves. (2021, Aug 23). အာဏာသိမ်းတာမဟုတ်ကြောင်း ဒီမိုကရေစီလမ်းကြောင်းနဲ့ သွေဖယ်လာသည့်အတွက် [Hkyet Hting Nan said it was not a coup d’état but a detour to democracy in Putao]. [Status update with images]. Facebook. https://www.facebook.com/504361519576965/posts/4623286027684473/?d=n
KBC USA Kachin. (2021, July 9). Du Daju Jum Gunhtang Gam Shawng (Dap Awn Daju, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap) Kaw Nna, 4 Lang Na. [Senior General Gunhtang Gam Shawng, Commander-in-chief, Kachin Independence Army]. [Video]. Facebook. https://fb.watch/7RRimmzwwP/
Kumbun, J. (2021, February 11). Why is the Kachin Independence Organization keeping silent on the Myanmar coup? The Diplomat. https://thediplomat.com/2021/02/why-is-the-kachin-independence-organization-keeping-silent-on-the-myanmar-coup/
Mizzima. (2021, February 23). ပူတာအို တွင် သတင်းသမားတစ်ဦးအပါအဝင် လူငါးဦး အဖမ်းခံရ”, ပူတာအိုမြို့တွင် သတင်းသမားတစ်ဦးအပါအဝင် [Five people including a journalist in Putao got arrested]. [Status update with images]. Facebook. https://www.facebook.com/216265185075061/posts/4119365578098316/?d=n
Myitkyina New Journal. (2019, Jan 11). ကချင်အမည်နာမကို ပြောင်းလဲခေါ်ဝေါ်နေခြင်းအား သဘောထားထုတ်ပြန်ချက်. [Statement on the renaming of Kachin]. [Status update with image]. Facebook. (https://m.facebook.com/myitkyinanewsjournal.mm/posts/752069138492676
Paffenholz, T. (2009). Understanding peacebuilding theory: management, resolution, and transformation. New routes, 14(2), 3−6.
Shwe Min. (2021, September 29). KIA လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့က လီဆူလူမျိုးအပေါ် အဓမ္မဖမ်းဆီး ငွေညှစ်ခြင်းကို [KIA armed force to immediately stop the brutal extortion of Lisu people]. [Status update]. Facebook. https://www.facebook.com/100009805297496/posts/1567223983614430/?d=n
Szczepanski, K. (2019, July 3). Who are the Kachin people? ThoughtCo. https://www.thoughtco.com/who-are-the-kachin-people-195178.
Steddom, C. W. (2009). Introduction to the choral music traditions of the Kachin people of northern Myanmar. www.doi.org/10.17077/ETD.4PASAU7M
The Irrawaddy. (2021, May 31). Myanmar Junta Forces and KIA in Fresh Fighting in Northern Myanmar. The Irrawaddy. https://www.irrawaddy.com/news/burma/myanmar-junta-forces-and-kia-in-fresh-fighting-in-northern-myanmar.html
WHG News. (2020, June 23). ၁၉၅၅တွင်ထုတ်ပြန်ထားသောကချင်လူမျိုးများ [Kachin people, published in 1955]. [Status update with image]. Facebook.https://www.facebook.com/790156161175124/posts/1351468425043892/
Kachin myu bawnsang ni a kata lam na hprai shai ai lam
Kachin myu bawsang kata na myu lakung kru a lapran dinghkrai kumla hte seng ai mung masa shuk shanut ai lam
Myen mungdan, Jinghpaw mungdaw e Kachin myu bawsang ni a dinghkrai kumla hte seng nna shuk shanut ai lam ni hpe lu hparan ai lam n nga shi ai gaw shaning na na rai wa sai. Kachin uhpung kata e ndai dinghkrai kumla hte seng nna shuk shanut ai lam hpe sawk sagawn laika dip shapraw ai lam ni mung rai n nga shi ai. Ngai gaw Kachin myu bawsang langai rai nga ai hte maren Kachin hpe myit shang sha ai Kachin nre ai kaga myu bawsang ni hta Kachin a lam grau hkawn hkrang ai a marang e Jinghpaw mungdaw na Kachin myu lakung kru ni a kata lam shuk shanut ai hpe sawk sagawn tang madun na matu myit daw dan dat nngai law. Ndai sawk sagawn ai lam gaw lawu na ga san ni hpe mahtai jaw na matu myit yaw shada nngai: myu lakung kru hpe karan ginhka wa shangun ai manghkang madung ni gaw hpa rai a ta? hte ndai myu lakung kru hpe simsa lam de kaning hku woi lakawn wa lu na? ngu ai lam yan ni rai ma ai.
Sawk sagawn lam a matu azin ayang hkrang shaleng shapraw ngut ai nna, ningmu ni hpe hta ginlen na matu ajin sha hkyen ngut ai hpang 2021 February shata praw 1 ya shani e Min Aung Hlaing woi awn ai Myen hpyen gumshen hpung ni gaw mung masa daru magam hpe n tara ai hku zing la kau sai. Ndai lam gaw nye a shawng lam yaw shada da ai sawk sagawn lam hpe pat shingdang kau ya ai. Lawu na lam ni gaw hkrang shaleng shapraw ai lam, laika tam sagawn ai, hkum dek mahkrum madup hte myit aru yu ai lam ni lawm nga ai. Ndai laika gaw Kachin myu bawsang ni shingyim uhpung ni a masat masa ai lam hte shanhte a laklai ai htunghking ni hpe shadawng dan mayu ai lam hpe jahta dan ai lam rai nga ai. Kachin myu sha ni gaw dinghkrai kumla hte seng nna myit machyi wa sai mahkrum madup nga tim mung, masa lam hta hkan nna Kachin ni a myit hkrum lam hpe madun dan ai re. Ga shadawn, Myen hpyen hpung ni a gumshen magam up hkang masa lam hta rau tsap ninghkap ai. Dai majaw ndai laika gaw aten na la sai dinghkrai manghkang lam hpe myu lakung ni a bung pre ai lam ni hta jung let lai ladat ni hte mai hparan wa na re. Manghkang htingram ai lam (mediaiton) gaw ndai Kachin myu lakung kru hpe simsa lam de rau sha ta gindun let woi sa wa na rai nga ai.
Myu bawsang langai, myu lakung kru
Kachin ngu ai gaw Myen mungdan a dingdung maga de shanu nga ai myu bawsang langai rai nna, Myen mungdan a masha jahpan 54,740,897 a tsa lam shadang 1.5 rai nga lu ai. Myen mung Asuya a jahpan hku nga yang Kachin myu bawsang ni gaw lakung 12 ngai ai, tim, Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw a masat jahpan hku nga yang aga rum ai lam hpe mahta nna myu lakung kru sha nga ai re. Dai ni gaw, Lisu, Rawang, Jinghpaw, Laovo, Lachid hte Zaiwa ni rai ma ai. (Szczepanski, 2019).
Labau dingyang hta, law la ai gawan shanu hkawm ai myu ni rai nga ai moi prat na Nanchao Hkawseng mungdan kaw na Tai myu ni, Bamar ngu ai Myen ni, Tartar ni hte Sam ni ndai Kachin lamu ga hta CE 750 laman hkan e shara la nna nga lai wa sai. Dai hpang, 1500-1600 hkan e, Kachin ni a kaji kawoi ni gaw Mongolia hte Miwa mung kaw na lum ai duhkra ladaw hpe tam nna ya na Kachin lamu ga de yu wa ma ai (Steddom, 2009). Myen mung lahta de Kachin jiwoi ni a sit shanu nga wa ai labau laika hkrak, n nga wa ai majaw, Charles Wesley Steddom (2009) tsun ai hku nga yang, “Jaiwa” ngu ai maumwi hkai tsun ai wa gaw dai ten na lam law law hpe azin ayang hkai tsun dan chye ai wa rai nga ai. Jaiwa tsun ai gaw Kachin ni a jiwoi jiwa rai nga ai “Ning Gawn Wa” hte shi a ningrum ningtau jan baren shayi yan a kashu matsat gaw “Majoi Shingra Bum” ngu ai Kachin ni a sumrai shara kaw nna, ya na prat hku nga yang Mongolia hte Miwa mung na Tibet sinpraw pa layang ngu tak sawn la ai shara kaw na shangai pra wa ai re. Dai kashu matsat gaw ya na Kachin myu lakung kru rai nna htingbu myu ni rai nga ai Hkang, Lahu, Wa shing nrai Naga ni rai nga ai. Hpang de, dai Kachin jiwoi Jiwa hte shi a ningrum ningtau jan gaw dingda maga de yu hkrat wa ma ai.
Myu lakung kru a htunghking ni gaw matut manoi rai nga ai: shanhte a ru sai daw ang ai lam ni, aga ni, makam mashan hte htunghking poi ni bung nga ma ai. Kachin ni a uhpung hta ahkyak dik hkrang masa gaw “htinggaw” hte “amyu” rai nga ai. Dai gaw myu lakung kru hta sung sung tek noi nga ai re. Kachin myu lakung kru kaw e htunghking ru di rum ai; ga shadawn tsun ga nga yang masha hkying hku mai shang lawm nna bau, madum sumpyi ni hte ka manawt ai “Manau Poi” rai nga ai (Steddom, 2009).
Ndai myu lakung kru gaw shaning law law wa ru di rum ai htunghking dinghkrai hpe madu da ai rai tim, shanhte lakung langai hkrai a manu shadan ai dinghkrai kumla ni mung nga ai re. Dai ni gaw bu hpun sumraw ai lam ni, labau ni, aga ni, jiwoi jiwa ni hte share shagan ni rai ma ai. Shanhte hkrai tinang a laklai ai dinghkrai kumla ni hpe manu shadan ai a marang e, shanhte ni gaw uhpung a masat ya na hpe shadawng dan mayu nga ai. Shadawng dan ai lam hta nkau mi gaw gyip nna, nkau mi gaw dam lada nga ai. Ndai lam gaw ru di rum ai Kachin dinghkrai kumla ni nga ti mung, myu lakung kata hta shada shingdaw ai lam ni ginghka ai lam ni byin pru wa shangun ai re.
Kachin (shing n rai) Jinghpaw? Aga hte seng nna ningdang kalang ai lam langai sha n re ai.
American sasana Sara Kaba Ola Hanson tsun ai ndai bum masha hpe sha-ang tsun ai “Kachin” ngu ai ga si hpe ru pawt sanglang dan na n mai byin nga ai. 1837 ning hta, American sasana Sara Dr. Eugenio Kincaid gaw Myen mung lahta de du wa ai shaloi shanhte hkrai shanhte “Ka Khyen” ngu na masat tsun ai myu lakung langai hte hkrum wa ai ngu nna ka tawn ai. Sara Kaba Kincaid a Ke Cheen, Ka Khyen and Kakhyen ngu nna matsing da ai kaw nna, maigan masha ni ndai lamu ga na bum masha ni hpe sha-ang tsun ai hku rai wa ai (Steddom, 2009). Dai hpang, Hka Khyen, shing n rai Ka Khyen gaw ndai bum masha myu ni hpe shawng nnan lang ai masat ga si rai ang sai. Hpang de, angwi ngwi hte ya lang nga ai “Kachin” ngu ai ga si de galai wa ai (Hanson, 1913)
1948 ning hta Myen mung gaw bum ga gaiwang yawng gum hpawn nna shanglawt lu wa ai ten, Kachin lamu ga e shanu nga ai bum masha ni yawng hpe sha-ang tsun dan na matu “Kachin” ngu ai ga si hpe jai lang wa ai. Dai sha n’ga, Myen Asuya gaw Jinghpaw laika hpe Kachin ni a aga laika hku nna masat dingsat galaw wa ai. 1955 ning October shata 17 ya hta, Myen Asuya gaw ndai lamu ga e shanu nga ai Jinghpaw, Azi (Zaiwa), Lashi (Lachid), Maru (Lhaovo), Lishaw (Lisu) hte Nung (Nung-Rawang) myu lakung kru hpe Kachin myu bawsang ngu nna matsing masat wa ai (WHG News, 2020).
1890 ning hta Kachin lamu ga de sasana sara ni du wa ai shaloi, Jinghpaw aga gaw sinwa ga rai nga ai. Rai tim, Jinghpaw myu lakung gaw laili laika rai n lu shi ai ni re majaw, sasana sara ni gaw ndai lamu ga hta shanhte a sasana shiga shabra na matu Roma laika kanu ni hpe lang nna Jinghpaw laika ngu shalat shapraw dat ya ai. De a majaw, Myen mung shanglawt lu ngut ai hpang, kalang lang “Jinghpaw” ngu ai gaw ndai lamu ga kaw shanu nga ai masha yawng hpe tsun wa ai re. Rai tim, Kachin myu lakung kru gaw shanhte myu lakung kru a matu sinwa mying lang na matu hta “Kachin” ngu na malai “Jinghpaw” ngu lang taw ai hpe myit n hkrum ai lam nga wa sai.
Ga shadawn, Jinghpaw Mungdaw Nhtoi hte seng nna aga kashai hkat ai mabyin langai January shata 2020 hta Jinghpaw mungdaw, Myitkyina kaw byin pru wa ai. Dai nhtoi hpe Jinghpaw ga hku “Jinghpaw Mungdaw Nhtoi” ngu ai mying shingteng hpe jai lang wa ai rai tim, 2020 kaw gaw “Jinghpaw” ngu ai ga si ga ngau hpe myit n hkrum wa ai lam grai ja wa ai. Kachin myu lakung ni gaw grau zinlum ai mying hpe ra sharawng ai hte: ndai ga si jai lang ai hpe n ra sharawng ai lam hpe laika jawm shapraw ai lam hte shawa n’gun madun ai lam ni hpe shadan shalen wa masai. Lisu, Rawang, Lhaovo, Lachid hte Zaiwa htunghking hpung ni hku nna ndai lamang hpe “Jinghpaw Mungdaw Nhtoi” ngu ai ga baw npu kaw sha galaw wa yang gaw ndai seng ang ai myu lakung ni gaw dai lamang hta shang lawm na n re lam hpe pawng hpawm nna laika jawm shapraw ma ai(Myitkyina News Journal, 2019). Ndai zawn kashai hkat ai lam a majaw, dai lamang hpe shawng dawm kau nna hpang de gaw grai gyip ai hku galaw la dat sai (Fishbein, 2020).
Dai hta sha n’ga, Putao hte dingdung maga na Miwa-Jinghpaw jarit hta shanu nga ai Lisu hte Rawang lakung ni gaw, Kachin myu lakung ni hta grai dangrang ai ni rai ma ai (Steddom, 2009). Nkau Lisu hte Rawang ni gaw Kachin a lakung re ngu na hkap la ma tim, nkau mi gaw n hkap la ma ai. Dai hta n’ga, Lisu hte Rawang ni gaw Myen hpyen hpung ni hpe shanglawt lam a matu gumlang nga ai Jinghpaw Wunpawng Shanglawt Hpyen Hpung (KIA) hpe ja ja wa ninghkap ai ni mung rai nga ai. Shanhte gaw Kachin a lakung ni ngu n hkap la ai rai nna, ndai myu lakung lahkawng hpe KIA hku nna zingri ai, sat nat ai hte n’hkru ai hku ari jaw ai ngu nna adeng nga ai re. (Fishbein, Jauman Naw, et al., 2021).
Jinghpaw htunghking ka’up wa ai lam hte KIA hpe n kam hpa wa ai lam hte seng nna shuk shanut ai lam ni Kachin uhpung hta gau ngwi ngwi galu kaba wa ai hte, ndai myu lakung ni hkuhkau mahku mara ai lam gaw de sa wa na grai n loi la nga ai. Dai majaw manghkang htingram ai lam gaw Kachin uhpung hten byak wa na kaw na gara hku hparan ya lu na hpe ndai sawk sagawn laika hku nna sawk tam yu na yaw shada ai.
Mahku mara bai gaw de ai lam de i?
Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw hpe 2018 ning hta Kachin myu lakung kru a htunghking hpung ni gaw myu sha ni mahku mara lam hpe sharawt na matu yaw shada ai hte gaw de hpang wa sai. Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw gaw myu lakung ni kaw nna labau hpaji chye ai du salang kaba ni hpe bat praw kru ya shani shagu hta saw shaga la nna, tinang myu a chye gring ai labau ni hpe myu lakung shagu na ramma ni hpe hkai dan ai lamang mung galaw ai re. Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw gaw myu lakung yawng zinlum ai lam hkam sha lu na matu “Jinghpaw Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw” mying kaw nna “Wunpawng Htunghking Hpung Ginjaw” ngu galai shai kau sai. Ndai lam gaw myu lakung yawng zinlum na lam hta grai kaja ai hku n pawt hpang wa sai lam rai nga ai. Dai rai yang she, myu lakung yawng gaw tinang a myu lakung dinghkrai hpe garai n madun shi yang, shanhte hkrai shanhte Kachin re ngu ai hku shaleng dan wa na re.
Kachin myu lakung ni a aten galu simsa lam de woi sa wa na manghkang jum hparan lam hte seng ai laika sawk sagawn ai lam gaw 2021 February shata 1 ya shani kaw jahkring ra mat ai. Tim, ngai gaw Kachin shinggyim hpawng kata e ahkyak ai galu kaba lam nkau mi hpe hkan shatup maram yu nga ai. Ga shadawn, Myen hpyen hpung asuya hpe ninghkap ai shawa masha n’gun madun poi kaw shang lawm ai shaloi, Yangon a lam maw ntsa e “htawngshi ta gumlang ai lam” hta Kachin myu lakung ni law law wa mung shang lawm ai hpe mu mada wa sai. Asan tsun ga nga yang, Rawang ramma law law wa mung kaga Kachin myu lakung ni hte rau Kachin ngu ai mying a npu e shang lawm n’gun madun lai wa sai hpe ngai mu wa nngai.
Dai laman hta sha, Putao kaw e mung masa shamu shamawt lawm ai marai 4 hte shi shawk langai hpe Myen hpyen hpung ni gaw hkyuk de rim bang wa ai (Mizzima, 2021). Yangon na Kachin ramma ni gaw Kachin uhpung kaba hku myit hkrum gumdin let “rim da hkrum ai Kachin Rawang marai 5 hpe shalawt ya”, “shalawt ya, shalawt ya” nga nna jahtau ai hte n’gun madun lai wa sai. Rawang ramma langai mi gaw shi a Rawang bu hpun sumli hte gupchawp hpe bu hpun da nna Yangon na Myaynigone kaw e pinra ntsa tsap, Kachin myusha dawnghkawn n pu e Kachin ni ndai gumlau ai lam hta shang lawm wa ai lam shawa masha law law a shawng e hkaw tsun wa hpe ngai hkum nan mu wa sai. Dai ten hta “hpa wa mi rai wa tim, ru yak tsin yam rau hkrum wa ten kaw gaw, anhte ni kahkyin kumdin wa sai re” ngu nye a myit ningmu langai shang wa ni ai.
Mung masa daru magam zing hkrum ai 2021, February shata 1 ya jahpawt e, KIA gaw hpa n shang tsun lawm ai sha zim nga ai. Loi nna yang, KIA hku nna Jinghpaw mung e shanu nga ai mung masha ni hpe hkra wa yang zim nga na n re lam ndau wa ai. 2021, March shata kaw nna KIA gaw shi hpyen dap daju ai Jinghpaw mungdaw na Waingmaw, Manmaw, Phakant hte Putao sha n’ga Sam mung dingdung hkan Myen hpyen hpung hpe majan hpaw hpang gasat wa sai (The Irrawaddy, 2021). Kachin myu sha ramma ni sha n’ga na kaga myu bawsang ni mung “jahtum gumlau lam” hpe awng dang na matu Myen hpyen hpung hpe gumlau na ngu nna KIA hpyen dap de shang lawm wa masai (Fishbein, Nu Nu Lusan, et al., 2021). Alawan sha, Kachin myu lakung ni yawng daru magam zing ai lam hpe ninghkap nna Min Aung Hlaing woi awn ai Myen hpyen hpung hpe gasat gala na matu KIA gaw myu sha ni a gawng malai tai ya ai nga nna madi shadaw wa sai (Kachin Alliance, 2021).
Dai ten laman hta sha, USDP madi shadaw da ai Lisu mung masa party woi awn ai U Shwe Minn gaw 2017 hta KIA ni Lisu myu ni hpe sat nat ai nga shiga ni hpe bai matut manoi garan shachyam nga dingyang re. Dai sha n’ga, dai shiga ni hpe madi shadaw ya ai Shwe Minn a ali ama ni gaw KIA hpe ya du hkra naw n ra sharawng nga ai. Nkau Lisu ni gaw “KIA gaw Lisu ni hpe naw dip sha nga ma ai” hte “ngwi pyaw ai hte nga nga ai masha ni n tara ai hku galaw ai lam ni hkring” nga nna Shwe min hpe madi shadaw nga ma ai (Shwe Minn, 2021). Mau hpa langai gaw, Jinghpaw myu lakung rai ai sha n’ga na Jinghpaw mungdaw a Hkringmang Du kaba Hkyet Aung hte jinghku rai nga ai Hkyet Hting Nan gaw Putao hkan e sa kawan hkawm nna tsun shapoi ai gaw “Myen hpyen hpung gaw daru magam zing ai n re ai. Hpang de tara rap ra ai ra lata poi bai galaw na re” nga ai (Kachinwaves, 2021). Mahtai gaw, Kachin uhpung gaw Hkyet Hting Nan hpe gumle gumlau ai masha ngu nna matsat ya masai. Dai hta sha n’ga, Myen hpyen hpung ni shatsam tawn ai Rawang masha kaba ni gaw KIA hpe kasat gala na matu n-gawn hpyen de shang lawm na gumlau tsun hkawm ma ai (Kachinwaves, 2021).
Shawng de sit sa
Daru magam zing ai lam gaw Myen mung a masha ni a myit mada shingran lam ni hpe hten byak mat shangun nna, masha law law hpe mung asak sum shangun sai; tim, dai lam gaw Myen mung masha ni hpe shada kahkyin shangun ai rai nna, Myen myu ni gaw hpyen ajet ngu ai gaw Myen hpyen hpung re ai hpe asan sha chye wa nna myu bawsang hpyen hpung ni hpe manoi manat na matu rai wa sai. Dai majaw, Du Kaba Gunhtang Gam Shawng gaw “Kachin, kaga myu bawsang ni hte Myen myu ni ya gaw gam maka rum ai ni rai nga ai. Ya anhte ni bandung langai hta hpu nau ni rai nga ai. Anhte ni Min Aung Hlaing woi awn ai Myen hpyen hpung bai n rawt wa lu hkra shamyit ra nga ai ngu tsun wa sai (KBC USA Kachin, 2021). Daru magam zing ai lam gaw Myen mung masha ni hte gumrawng gumsa lam hta tsinyam hkrum shangun ai rai tim, myu bawsang ni hte myu lakung ni a matu kahkyin kumdin ai lam hpe shalat shapraw ya ai ahkaw ahkang rai wa sai.
Lama wa Kachin myu lakung ni dinghkrai kumla hte seng ai shuk shanut ai lam hpe myu lakung ningbaw ni lawan ladan n hparan ai rai yang, Kachin ni ra sharawng nga ai simsa ai uhpung lu la na matu naw tsan gang nga na re. Ndai shuk shanut ai manghkang hparan na matu, Kachin myu sha ni gaw ndai zawn re ai sawk sagawn ai lam ni mai galaw nga ai. Dai gaw, myu lakung ni a dinghkrai kumla manghkang hpe grau chye na wa nna, htawm hpang de lu hparan wa na rai nngai. Asan sha tsun ga nga yang, ndai zawn re ai shuk shanut ai lam hta ta tut hkrum sha ga ai ni a myit masa lam ni hte hkam sha lam ni hpe chye lu na matu sawk sagawn lam hta myit lawm ai ni langai hkrai shang lawm sawk mai nga ai. Mahku mara lam de bai gaw de wa na matu baw hpan hkum ai shang lawm ai lam ni hte ningmu ni gaw ahkyak la ai. Bai nna, dai gaw Kachin a dinghkrai hte seng ai manghkang ni hpe ta tut hparan ai lam hta mung grai madi shadaw ya na re. Lapran masha tsap nna bawng ban jahkrup ai manghkang htingram ai lam gaw ndai Kachin myu lakung kru hpe simsa ai lam de rau sha woi wa lu na rai nga ai.
Madi shadaw laika ni
Fishbein, E. (2020, January 14). Inside the controversy over the Kachin manau festival. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/inside-the-controversy-over-the-kachin-manau-festival/
Fishbein, E., Jauman Naw, Petaru Maran & Htoi San (2021, July 4). ‘Divide and rule in Kachin state. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/divide-and-rule-in-kachin-state/
Fishbein, E., Nu Nu Lusan & Jaw Tu Hkawng. (2021, April 3). ‘The last fight’: With growing support for federal army, Kachin prepares for war. Frontier Myanmar. https://www.frontiermyanmar.net/en/the-last-fight-with-growing-support-for-federal-army-kachin-prepares-for-war/
Hanson, O. (1913). The Kachins: Their costumes and traditions. American Baptist Mission Press.
Kachin Alliance. (2021, April 8). ပူးပေါင်းသဘောထား ထုတ်ပြန်ချက်…ပြည်သူလူထုထံမှ မတရားအာဏာသိမ်း၍ [Joint Statement of Collaboration...Unjust coup d’état from the citizens]. [Status update with image]. Facebook. https://www.facebook.com/481817461843733/posts/6004599806232110/?d=n
Kachinwaves. (2021, Aug 23). အာဏာသိမ်းတာမဟုတ်ကြောင်း ဒီမိုကရေစီလမ်းကြောင်းနဲ့ သွေဖယ်လာသည့်အတွက် [Hkyet Hting Nan said it was not a coup d’état but a detour to democracy in Putao]. [Status update with images]. Facebook. https://www.facebook.com/504361519576965/posts/4623286027684473/?d=n
KBC USA Kachin. (2021, July 9). Du Daju Jum Gunhtang Gam Shawng (Dap Awn Daju, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap) Kaw Nna, 4 Lang Na. [Senior General Gunhtang Gam Shawng, Commander-in-chief, Kachin Independence Army]. [Video]. Facebook. https://fb.watch/7RRimmzwwP/
Kumbun, J. (2021, February 11). Why is the Kachin Independence Organization keeping silent on the Myanmar coup? The Diplomat. https://thediplomat.com/2021/02/why-is-the-kachin-independence-organization-keeping-silent-on-the-myanmar-coup/
Mizzima. (2021, February 23). ပူတာအို တွင် သတင်းသမားတစ်ဦးအပါအဝင် လူငါးဦး အဖမ်းခံရ”, ပူတာအိုမြို့တွင် သတင်းသမားတစ်ဦးအပါအဝင် [Five people including a journalist in Putao got arrested]. [Status update with images]. Facebook. https://www.facebook.com/216265185075061/posts/4119365578098316/?d=n
Myitkyina New Journal. (2019, Jan 11). ကချင်အမည်နာမကို ပြောင်းလဲခေါ်ဝေါ်နေခြင်းအား သဘောထားထုတ်ပြန်ချက်. [Statement on the renaming of Kachin]. [Status update with image]. Facebook. (https://m.facebook.com/myitkyinanewsjournal.mm/posts/752069138492676
Paffenholz, T. (2009). Understanding peacebuilding theory: management, resolution, and transformation. New routes, 14(2), 3−6.
Shwe Min. (2021, September 29). KIA လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့က လီဆူလူမျိုးအပေါ် အဓမ္မဖမ်းဆီး ငွေညှစ်ခြင်းကို [KIA armed force to immediately stop the brutal extortion of Lisu people]. [Status update]. Facebook. https://www.facebook.com/100009805297496/posts/1567223983614430/?d=n
Szczepanski, K. (2019, July 3). Who are the Kachin people? ThoughtCo. https://www.thoughtco.com/who-are-the-kachin-people-195178.
Steddom, C. W. (2009). Introduction to the choral music traditions of the Kachin people of northern Myanmar. www.doi.org/10.17077/ETD.4PASAU7M
The Irrawaddy. (2021, May 31). Myanmar Junta Forces and KIA in Fresh Fighting in Northern Myanmar. The Irrawaddy. https://www.irrawaddy.com/news/burma/myanmar-junta-forces-and-kia-in-fresh-fighting-in-northern-myanmar.html
WHG News. (2020, June 23). ၁၉၅၅ တွင်ထုတ်ပြန်ထားသော ကချင်လူမျိုးများ [Kachin people, published in 1955]. [Status update with image]. Facebook. https://www.facebook.com/790156161175124/posts/1351468425043892/